Για το άρθρο συνεργάστηκαν οι Διατροφολόγοι Νατσιούλης Αθανάσιος και Τσαπανίδου Μαρία.
Ιστορία.
Η βιταμίνη Ε (τοκοφερόλη) ανακαλύφθηκε το 1922, από τους Αμερικανούς ιατρούς Herbert McLean Evans και Katharine J. Scott Bishop, μετά από πειράματα σε αρουραίους, που με συγκεκριμένη διατροφή δεν μπορούσαν να αναπαραχθούν και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πέραν από τις μέχρι τότε γνωστές βιταμίνες, θα έπρεπε να υπάρχει και κάποιος άλλος παράγοντας που επιδρά στο αναπαραγωγικό σύστημα και ο οποίος βρέθηκε στους σπόρους του σιταριού. Το 1936, ο Evans απομόνωσε την τοκοφερόλη από φυτικά έλαια και την ονόμασε έτσι λόγω της φυσιολογικής της δράσης, από τις ελληνικές λέξεις "τόκος" (γέννα, δημιουργία) και "φέρω", επειδή η απουσία της είχε συσχετισθεί με προβλήματα στην αναπαραγωγική λειτουργία, όπως αποβολές εμβρύων. Το 1938 παρασκευάστηκε συνθετικά στην Ελβετία από τον Karrer και τον Smith στις Η.Π.Α.
Χημεία.
Η βιταμίνη Ε είναι σε καθαρή μορφή ένα κιτρινωπό ελαιώδες υγρό, που ανήκει στις αλκοόλες και εμφανίζεται σε 4 ισομερή (δηλ. ενώσεις με παραπλήσια χημική δομή και βιολογική δράση, την α-, β-, γ- και δ-τοκοφερόλη.
Η α-τοκοφερόλη που διαθέτει την ισχυρότερη βιταμινική δράση, συνεισφέρει το 80% περίπου των αναγκών μας σε βιταμίνη Ε και όλες οι υπόλοιπες μορφές το 20%. Την ακολουθεί η γ-τοκοφερόλη, που θεωρείται ως η πιο "αντιγηραντική", ενώ η δ-τοκοφερόλη διαθέτει την ισχυρότερη αντιοξειδωτική δραστικότητα ακολουθούμενη από τη γ-τοκοφερόλη.
Αργότερα, κατά τη δεκαετία του 1960 ανακαλύφθηκαν και οι τοκοτριενόλες, (α-, β-, γ- και δ-), ουσίες με παραπλήσια δράση, που θεωρούνται βιταμίνες Ε. Αν και η ισχυρότερη από αυτές, η α-τοκοτριενόλη διαθέτει το 20% της βιταμινικής δραστικότητας της α-τοκοφερόλης, θεωρούνται δραστικότερες από τις τοκοφερόλες γιατί διεισδύουν ευκολότερα στις κυτταρικές μεμβράνες.
Συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη: 10 mg άνδρες και 8 γυναίκες.
Η βιταμίνη Ε εκφράζεται επίσης και σε Διεθνείς Μονάδες (IU).
1 IU βιταμίνης Ε ισοδυναμεί με 1 mg οξικής dl-α-τοκοφερόλης.
Η πρόσληψη βιταμίνης Ε, πρέπει να είναι ανάλογη με την πρόσληψη λιπών και ειδικά των πολυακόρεστων, οξειδωτικών, των άλλων λιποδιαλυτών βιταμινών, ενώ το σελήνιο, τα θειούχα αμινοξέα και άλλα αντιοξειδωτικά, μειώνουν την απαίτηση.
Από www.chem.uoa.gr/
Ανθεκτικότητα.Η βιταμίνη Ε είναι αδιάλυτη στο νερό, γενικά αντέχει σε θερμοκρασίες μαγειρέματος, αλλά επεξεργασίες όπως η άλεση των δημητριακών, η αφυδάτωση, η κονσερβοποίηση, και η αποθήκευση προκαλούν σημαντικές απώλειες. Καταστρέφεται από την τάγγιση, το ραφινάρισμα των ελαίων, το τηγάνισμα, το οξυγόνο, την υπεριώδη ακτινοβολία, τα αλκάλια και την παρουσία σιδήρου, μολύβδου, χαλκού και αργύρου.
Τα χολικά άλατα, η παγκρεατική λιπάση και η παρουσία λιπών στο γεύμα, είναι απαραίτητα για την απορρόφηση της βιταμίνης Ε από το λεπτό έντερο, όπου απορροφάται κατά 20-30%.
Από www.chem.uoa.gr/
Αποθήκευση.
Αποθηκεύεται κυρίως στον λιπώδη ιστό και δευτερευόντως στο ήπαρ και τους μύες. Αποβάλλεται κυρίως με τα κόπρανα και λιγότερο με τα ούρα.
Ρόλος - Φυσιολογική δράση.
- Μηχανισμός ελευθέρων ριζών - αντιοξειδωτική δράση της βιταμίνης Ε.
Η θεωρία των ελευθέρων ριζών που αναπτύσσεται παρακάτω, είναι η επικρατέστερη για την εξήγηση της γήρανσης των κυττάρων, της έκπτωσης των λειτουργιών τους και για άλλα εκφυλιστικά φαινόμενα.
Οι δραστικές οξυγονούχες ενώσεις (reactive oxygen species ROS) είναι οξειδωτικοί παράγοντες που έχουν συνδεθεί με την φθορά και γήρανση στα κύτταρα των αερόβιων οργανισμών και είναι οι εξής: Ο2- (ανιοντική ρίζα σουπεροξειδίου), Η2Ο2 (υπεροξείδιο υδρογόνου), η ρίζα του υπεροξυλίου ΟΟΗ και το ΟΗ (ρίζα υδροξυλίου).
Τα λιποειδή (πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, φωσφολιπίδια) αποτελούν ζωτικά συστατικά των κυττάρων και ειδικά της κυτταρικής μεμβράνης, η οποία πρέπει να διατηρείται ακέραιη, εύκαμπτη και ρευστή. Όταν τα λιπίδια αυτά υποστούν βλάβη από ελεύθερες ρίζες η κυτταρική μεμβράνη γίνεται δύσκαμπτη και σταδιακά καταστρέφεται, όπως και το κύτταρο.
Οι ελεύθερες ρίζες επίσης προκαλούν οξείδωση και στην LDL χοληστερόλη, συμβάλλοντας έτσι στην δημιουργία αρτηριοσκλήρυνσης.
Μπορούν επίσης να προκαλέσουν βλάβη στο DNA του κυττάρου, κάτι που μπορεί να προκαλέσει τον θάνατο του κυττάρου ή να το καταστήσει καρκινικό.
Οι ελεύθερες ρίζες μπορούν να "αδρανοποιούνται" από τα αντιοξειδωτικά, που είναι αναγωγικές ουσίες, κάποιες από τις οποίες τις δημιουργεί ο ίδιος ο οργανισμός και άλλες τις προσλαμβάνει από την διατροφή του, όπως η βιταμίνη Ε.
Η βιταμίνη Ε οξειδώνεται για να σταματήσει την αλυσιδωτή αντίδραση των ελευθέρων ριζών (τύπου ντόμινο), προστατεύοντας έτσι τα λιποειδή και στη συνέχεια ανάγεται (επανασχηματίζεται) με τη συνδρομή άλλων αναγωγικών ουσιών, όπως η βιταμίνη C και η γλουταθειόνη, ένα πεπτίδιο που συνθέτει ο οργανισμός. Εκτιμάται ότι ένα μόριο βιταμίνης Ε μπορεί να προστατεύσει μέχρι και 2.000 μόρια φωσφολιποειδών, γεγονός που υποδηλώνει την "αναγέννησή" της.
Η βιταμίνη Ε αποτελεί την πρώτη γραμμή άμυνας του αντιοξειδωτικού συστήματος του οργανισμού, συνεπικουρούμενη από το σελήνιο και τα θειούχα αμινοξέα που αποτελούν την δεύτερη.
- Σύμφωνα με δημοσιεύσεις στα πλέον έγκυρα ιατρικά επιστημονικά περιοδικά, η βιταμίνη Ε φέρεται να διαθέτει αντικαρκινική δράση και ανασταλτική σε χρόνιες παθήσεις όπως καρδιαγγειακές, νευροεκφυλιστικές, καταρράκτης, εκφύλιση ωχράς κηλίδας, διαβήτης, φλεγμονές, αλλεργίες, νόσος Αλτσχάιμερ και νόσος Πάρκινσον).
- Υπάρχουν μελέτες, που έδειξαν ότι η βιταμίνη Ε θα μπορούσε να παρατείνει την ζωή, αφού επιβραδύνει τη καταστροφή των βιολογικών μεμβρανών.
- Προλαμβάνει την αναιμία, προστατεύοντας τα ερυθρά αιμοσφαίρια από αιμόλυση, για αυτό και είναι απαραίτητη η χορήγησή της στα πρόωρα νεογνά που δεν έχουν αποθέματα.
- Διαθέτει συνενζυμική δράση σε διάφορα ενζυμικά συστήματα που σχετίζονται με την παραγωγή ενέργειας, την σύνθεση ουσιών όπως το DNA και την αναπνοή των κυττάρων, ειδικά της καρδιάς και των μυών.
- Χορηγείται θεραπευτικά σε περιπτώσεις καθ΄ έξιν αποβολών, ενώ περιέχεται και στο σπέρμα.
- Πιθανόν να προστατεύει τους πνεύμονες από τα οξειδωτικά προϊόντα του καπνού και της μόλυνσης της ατμόσφαιρας, όπως το διοξείδιο του αζώτου και το όζον, κάτι που αποδείχτηκε στα ζώα.
- Οι ισχυρισμοί ότι η βιταμίνη Ε είναι η "βιταμίνη του sex", ότι θεραπεύει την στειρότητα (από άλλες αιτιολογίες) και ότι αυξάνει την libido, δεν φαίνεται να έχουν ισχυρή επιστημονική βάση.
- Προστατεύει τις βιταμίνες Α και C από οξείδωση.
- Προστατεύει τα λίπη από την τάγγιση και για αυτό χρησιμοποιείται και ως πρόσθετο σε λιπαρά τρόφιμα.
Αβιταμίνωση.
Συνήθως δεν παρατηρείται έλλειψη βιταμίνης Ε στις αναπτυγμένες τουλάχιστον χώρες, γιατί αφενός την συναντάμε σε πολλά τρόφιμα και αφετέρου διότι ο οργανισμός διαθέτει αποθέματα.
Η έλλειψή της μπορεί να προκαλέσει αιμολυτική αναιμία, οφθαλμολογικά προβλήματα (καταρράκτης), προβλήματα αναπαραγωγής, πτώση της libido, στειρότητα και στα δύο φύλα, καθώς και βλάβες των ιστών, ιδιαίτερα του νευρικού και του μυϊκού.
Ένα είδος μυϊκής δυστροφίας, μια μυοπάθεια που χαρακτηρίζεται από βλάβες και σταδιακή αδυναμία των μυών και από τον θάνατο μυϊκών κυττάρων, ανταποκρίνεται θετικά στην χορήγησή της. Η ανεπάρκειά της θα μπορούσε μεταξύ άλλων να προκαλέσει σε βρέφη και παιδιά καθυστέρηση στην ανάπτυξη και απώλεια βάρους.
Υπερβιταμίνωση.
Επειδή η βιταμίνη Ε είναι πολύ της μόδας ως συμπλήρωμα, έχουν γίνει πολλές έρευνες, με αντιφατικά αποτελέσματα.
Πολλές έρευνες κατέδειξαν τις τοξικές ή αρνητικές επιπτώσεις από την λήψη μεγάλων ποσοτήτων της για μεγάλα χρονικά διαστήματα, με αποκορύφωμα μια έκθεση που δημοσιεύτηκε στο 2005 και θορύβησε την επιστημονική κοινότητα, επειδή ανέφερε αυξημένες πιθανότητες πρόωρου θανάτου. Νεότερες μελέτες έδειξαν ότι ποσότητες μέχρι και 1000 mg ημερησίως θεωρούνται μάλλον ασφαλείς, αλλά δεν φαίνεται να ωφελούν και κάπου.
Μεγαλύτερες ποσότητες μπορούν να απορρυθμίσουν τους μηχανισμούς πήξης του αίματος και να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες για όσους λαμβάνουν αντιθρομβωτικά φάρμακα ή έχουν έλλειψη σε βιταμίνη Κ. Επίσης, έρευνες έδειξαν, ότι σε μεγάλες ποσότητες η βιταμίνη Ε μπορεί να δράσει και ως οξειδωτικό με βλαβερές συνέπειες.
Συμπερασματικά, θα πρέπει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί όταν υπάρχουν αντικρουόμενα αποτελέσματα ερευνών και δεν πρέπει να ξεχνάμε τα τεράστια οικονομικά συμφέροντα της βιομηχανίας των διατροφικών συμπληρωμάτων.
Το Γραφείο Διατροφικών Συμπληρωμάτων των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας των Ηνωμένων Πολιτειών (Office of Dietary Supplements, National Institutes of Health), εμφανίζεται επιφυλακτικό έως αρνητικό ως προς την ουσιαστική χρησιμότητα των διατροφικών συμπληρωμάτων της βιταμίνης Ε.
Πηγές.
http://www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_tocopherol.htm
Βιταμίνες και μέταλλα - Αγγελικάκης.
Σύγχρονη διατροφή και διαιτολογία - Γ. Παπανικολάου.
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CF%85%CF%8A%CE%BA%CE%AD%CF%82_%CE%B4%CF%85%CF%83%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%B5%CF%82
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%B9%CF%84%CE%B1%CE%BC%CE%AF%CE%BD%CE%B7