Πορτοκάλια...ότι θα έπρεπε να ξέρετε!

 Για το άρθρο συνεργάστηκαν οι Διατροφολόγοι Νατσιούλης Αθανάσιος και Τσαπανίδου Μαρία.  

Ορισμός - Ιστορία - Ετυμολογία

Το πορτοκάλι είναι ο καρπός του δέντρου της πορτοκαλιάς (Κιτρέα η σινική - Citrus sinensis) που είναι αγγειόσπερμο, δικότυλο, αειθαλές φυτό της οικογένειας των Εσπεριδοειδών.
Είναι το πιο γνωστό και δημοφιλές από τα εσπεριδοειδή και ανήκει στην ίδια οικογένεια με το γκρέιπφρουτ και το μανταρίνι, το λεμόνι, το γλυκολέμονο, το μανταρίνι, το νεράντζι, το κίτρο, την φράπα, το περγαμόντο, το γκρέιπφρουτ και το κουμκουάτ.
Η πορτοκαλιά κατάγεται από την Ινδία και την Κίνα όπου αναφέρεται σε γραπτά που αποδίδονται στον Κομφούκιο από το 500 π.Χ.
Η εντατική της καλλιέργεια άρχισε από το 10 μ.Χ. αιώνα στη Β. Αφρική, ενώ  κατά το 1490 διαδόθηκε στις μεσογειακές χώρες από τους Πορτογάλους. Από  την Ελλάδα διαδόθηκε σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες και οι Ισπανοί ιεραπόστολοι ήταν αυτοί που την μετέφεραν στη Β. Αμερική.
Ετυμολογικά, η λέξη πορτοκάλι προέρχεται από την ιταλική «portogallo» που σημαίνει «Πορτογαλία», η οποία ήταν ονομαστή για τα γλυκά της πορτοκάλια.

Η πορτοκαλιά και ο καρπός της

Η πορτοκαλιά είναι δέντρο που φτάνει σε ύψος τα 8 μέτρα, δεν αντέχει σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, για το λόγο αυτό καλλιεργείται σε τροπικές, υποτροπικές και εύκρατες περιοχές.
Ο πολλαπλασιασμός της γίνεται συνήθως με εμβολιασμό δέντρων που αναπτύσσονται από σπορά καλής ποιότητας πορτοκαλιών, ενώ  χρησιμοποιούνται επίσης δέντρα νεραντζιάς και μανταρινιάς.
Οι πορτοκαλιές δίνουν καλή καρποφορία για 80 και σπανιότερα για 100 ή περισσότερα χρόνια. Οι πρώιμες ποικιλίες ωριμάζουν από τον Οκτώβριο ενώ οι όψιμες τους καλοκαιρινούς μήνες.
Το σχήμα του πορτοκαλιού είναι σφαιρικό ή ωοειδές, με χοντρή ή λεπτή πορώδη φλούδα - ανάλογα με την ποικιλία – η οποία είναι πλούσια σε αρωματικά αιθέρια έλαια.
Η σάρκα τους έχει χρώμα πορτοκαλί (με εξαίρεση τα σαγκουίνια που είναι  κόκκινη) και αποτελείται από φέτες που περιβάλλονται από λευκό ινώδη ιστό  που λέγεται ράκος. Εσωτερικά η κάθε φέτα αποτελείται από πολλά κύτταρα  γεμάτα χυμό, που μπορούν να περιέχουν από 0 - 3 σπόρια.
Έχουν γλυκιά ή γλυκόξινη γεύση και είναι λιγότερο ή περισσότερο αρωματικά ανάλογα με την ποικιλία και την ποιότητά του. Κάποιες φορές παρατηρείται μια ελαφρώς πικρή γεύση, που οφείλεται σε αιθέριο ελαίου που έχει μεταναστεύσει στη σάρκα.

Είδη - Ποικιλίες 

Η Βραζιλία είναι η πρώτη παραγωγός χώρα παγκοσμίως ακολουθώντας την  οι Η.Π.Α, η Ινδία, η Κίνα και η Ισπανία.
Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις στην Ελλάδα είναι περίπου 350.000 στρέμματα, τα 17.000 εκ των οποίων καλλιεργούνται βιολογικά. Οι περιοχές με την μεγαλύτερη παραγωγή είναι οι νομοί Αργολίδας, Λακωνίας, Άρτας, Χανίων, Αιτωλοακαρνανίας, Ηλείας και Κορινθίας. Η ετήσια παραγωγή πορτοκαλιών στην Ελλάδα ανέρχεται στους 1.000.000 τόνους.
Υπάρχουν κάπου 160 ποικιλίες πορτοκαλιάς, οι πιο σημαντικές που καλλιεργούνται στην Ελλάδα είναι:

      1. Οι ομφαλοφόρες, που έχουν ομφαλό στην κορυφή του καρπού, που
      ουσιαστικά είναι  ένα μικρό φρούτο σε εμβρυϊκή κατάσταση.

-  Μέρλιν: Αφορά το 60% περίπου της παραγωγής στην Ελλάδα. Με μεγάλο, σφαιρικό  καρπό και ομφαλό που προεξέχει. Έχει πολύ εύγευστους καρπούς, με ωραίο άρωμα και σάρκα χωρίς σπόρια, που δίνει μέτρια απόδοση σε χυμό με μια ελαφρά πικράδα. Η εποχή τους είναι από τον Νοέμβριο έως τον Μάρτιο.

-  Ναβαλίνα: Δίνει πορτοκάλια μετρίου μεγέθους, με χοντρή φλούδα (κατάλληλη για  γλυκά κουταλιού), ομφαλό και χωρίς κουκούτσια. Συγκριτικά με τα Μέρλιν είναι πιο χυμώδη και λιγότερο γλυκά. Η εποχή τους είναι από τον Οκτώβριο έως τον  Ιανουάριο.

-  Νιού Χολ: Δίνει μετρίου μεγέθους πορτοκάλια, ελαφρώς ωοειδή, με μικρό ομφαλό και γλυκιά σάρκα. Η εποχή τους είναι από τον Οκτώβριο έως τον Ιανουάριο.

      2. Οι κοινές.

-  Βαλέντσια: Ιδιαίτερα ανθεκτική ποικιλία - η πιο δημοφιλής παγκοσμίως - που προσαρμόζεται εύκολα σε πολλούς τύπους εδαφών.
Δίνει πορτοκάλια μέτρια προς μεγάλα, με λεία, λεπτή φλούδα και λίγα ή καθόλου κουκούτσια. Με κιτρινωπή και πολύ ζουμερή σάρκα, έντονης γεύσης -  ελαφρώς όξινη - θεωρούνται τα καλύτερα πορτοκάλια για στύψιμο. Η εποχή τους είναι από τον Μάρτιο έως τον Σεπτέμβριο.

-  Χίου: Δίνει μικρούς ανθεκτικούς καρπούς, με λίγο χυμό και πολλά σπόρια. Ωριμάζουν από τα μέσα Νοεμβρίου.

-  Άρτας: Δίνει σφαιρικούς πολύ αρωματικούς καρπούς με ελαφρά όξινη γεύση. Ωριμάζουν τον Ιανουάριο.

-  Σουλτανί του Φόδελε: Δίνει μεγάλους ωοειδείς καρπούς με φλούδα που αφαιρείται εύκολα, πολύ νόστιμη σάρκα με πλούσιο χυμό.

-  Σαλουστιανά: Δίνει σφαιρικούς, μεσαίου μεγέθους καρπούς χωρίς σπόρια, με γλυκιά και ζουμερή σάρκα.  Η εποχή τους είναι από τον Νοέμβριο μέχρι τον Φεβρουάριο.

-  Οι χειμωνιάτικες ποικιλίες Blonde, Jaffa και Shamouti, δίνουν μεσαία - μεγάλα πορτοκάλια με χοντρή κίτρινη φλούδα, τραγανή και αρκετά χυμώδη σάρκα.

      3. Οι αιματόσαρκες ποικιλίες (Μόρο, Ταρόκο, Σαγκουίνι), οφείλουν το
όνομά τους στο κόκκινο χρώμα της σάρκας τους που οφείλεται στο λυκοπένιο και δίνουν μικρού - μεσαίου μεγέθους καρπούς με λίγα σπόρια, γευστικούς και αρκετά χυμώδεις. Τα σαγκουίνια ή Blood προέρχονται από διασταύρωση πορτοκαλιάς με ροδιά. Η Μόρο ωριμάζει κατά τον Νοέμβριο, το Σαγκουίνι τον Δεκέμβριο και το Ταρόκο στα τέλη Ιανουαρίου.

Πορτοκάλι	Στα 100 gr	Σ.Η.Δ.
Kcal	35	2300 - 3100
Kj	150
Πρωτεΐνες (gr)	0,8	56 - 70
Λίπη (gr)	Ίχνη	76 - 103
Υδατάνθρακες (gr)	8,5	287 - 387
Νερό (gr)	86,1	1500 - 2000
Ζάχαρα (gr)	8,5
Φυτικές ίνες (gr)	2	30
Καροτίνη (μg)	50
Βιταμίνη Β 1 (mg)	0,10	1,3
Βιταμίνη Β 2 (mg)	0,03	1,6
Βιταμίνη Β 3 (mg)	0,3	19
Βιταμίνη Β 6 (mg)	0,06	1,6
Βιταμίνη C (mg)	50	75
Νάτριο (mg)	3	1100 - 3300
Κάλιο (mg)	200	1875 - 5625
Ασβέστιο (mg)	41	800
Μαγνήσιο (mg)	13	350
Φωσφόρος (mg)	24	800
Σίδηρος (mg)	0,3	9
Ψευδάργυρος (mg)	0,2	9

Η Σ.Η.Δ. (συνιστώμενη ημερήσια δόση) αναφέρεται με βάση τις ανάγκες ενός ενήλικα άντρα βάρους 70 κιλών και ύψους 178 cm.

Θρεπτική αξία

Πέρα από τα θρεπτικά συστατικά που αναγράφονται στον άνωθεν πίνακα, το πορτοκάλι αποτελεί επίσης καλή πηγή, φολικού οξέως, ιωδίου, μαγγανίου,  σεληνίου, χλωρίου και πηκτίνης. Περιέχοντας πάνω από 170 φυτοθρεπτικά συστατικά και περισσότερα από 60 φλαβονοειδή (αντιοξειδωτικά) τα οποία χαρακτηρίζονται από αντικαρκινική και αντιφλεγμονώδη δράση, το πορτοκάλι αυτοδικαίως θεωρείται ένα από τα καλύτερα και πιο υγιεινά φρούτα.
Τα πορτοκάλια περιέχουν περίπου 200 φορές μεγαλύτερη ποσότητα λουτείνης και ζεαξανθίνης (είδη καροτενίων με πιθανή αντικαρκινική δράση) από όλα τα φρούτα…στον συγκεκριμένο αντιοξειδωτικό δείκτη τα ξεπερνάνε μόνο τα μανταρίνια και το καρπούζι.

Θεραπευτικές ιδιότητες

Τα πορτοκάλια περιέχουν φυτικές ίνες και πηκτίνη που φαίνεται να μειώνουν  την απορρόφηση των λιπών και τα επίπεδα χοληστερόλης. Η εσπεριδίνη (ένας φλαβονογλυκοζίτης) έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την LDL «κακή» χοληστερόλη και σε συνδυασμό με το φολικό οξύ και τα άλλα αντιοξειδωτικά, προάγουν την καλή λειτουργία του καρδιαγγειακού συστήματος προστατεύοντάς μας εμμέσως από καρδιακά και εγκεφαλικά επεισόδια.
Στην Πολωνία, αλλά και σε άλλες χώρες που δεν γινότανε εισαγωγές πορτοκαλιών, όταν άρχισε η μαζική κατανάλωσή τους παρατηρήθηκε μεγάλη μείωση στην συχνότητα των καρδιαγγειακών θανάτων και των ιώσεων…

Σύμφωνα με έρευνες, το φλαβονοειδές εσπεριδίνη, που βρίσκεται περισσότερο στον εσωτερικό φλοιό και λιγότερο στην σάρκα, σε συνδυασμό με την βιταμίνη C που μειώνει τον κίνδυνο θρομβώσεων, το κάλιο και το μαγνήσιο, συμβάλουν στην μείωση της υπέρτασης, αντίθετα με την ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι το πορτοκάλι ανεβάζει την πίεση.

Τα πορτοκάλια διαθέτουν ισχυρή αντιφλεγμονώδη και αντιϊσταμινική δράση και βοηθούν στην ανακούφιση του πόνου της αρθρίτιδας, αλλά και στην μείωση των πιθανοτήτων εμφάνισής της σύμφωνα με Αγγλική έρευνα.

Η βιταμίνη C που περιέχει, διεγείρει την παραγωγή αντισωμάτων και λευκών αιμοσφαιρίων, αφυπνίζοντας έτσι το ανοσοποιητικό σύστημα προστατεύοντάς μας από λοιμώξεις. Αυξημένη προσλήψη βιταμίνης C συνεπικουρούμενη από φλαβονοειδή, αναφέρεται πως προφυλάσσει εν μέρει από το κοινό κρυολόγημα και διάφορες ιώσεις. Η αντιϊκή του δράση δεν έχει επιβεβαιωθεί, ωστόσο ενδείκνυται στον πυρετό και θεωρείται ότι μειώνει τα δυσάρεστα συμπτώματα των ιώσεων.

Το πορτοκάλι λόγω του φυλλικού οξέος και του ψευδαργύρου που περιέχει,  προάγει την σεξουαλική υγεία, συμβάλοντας στην δημιουργία υγιούς σπέρματος, ενώ η βιταμίνη C διατηρεί τα αγγεία σε καλή κατάσταση κάτι που είναι απαραίτητο για μια καλή στύση.

Τα αντιοξειδωτικά του πορτοκαλιού, προστατεύουν το δέρμα από τις ελεύθερες ρίζες, που θεωρούνται η κύρια αιτία της γήρανσης, ενώ η βιταμίνη C προάγει την σύνθεση κολλαγόνου, της πρωτεΐνης του δέρματος και του συνδετικού ιστού, όπως επίσης την επούλωση και αποκατάσταση των πληγών. Η έλλειψη ασκορβικού οξέος δημιουργεί χάσματα στον ιστό του δέρματος και ρυτίδες.
Το πορτοκάλι περιέχει αρκετό ασβέστιο, που συμβάλει στο χτίσιμο υγειών οστών και δοντιών, ενώ η βιταμίνη C και τα αντιοξειδωτικά διατηρούν τα ούλα σε καλή κατάσταση προστατεύοντας τα από την ουλίτιδα.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι το D-λιμονένιο, που βρίσκεται στα πορτοκάλια και στα εσπεριδοειδή γενικότερα, συμβάλει στην πρόληψη κάποιων μορφών καρκίνου, όπως του δέρματος, του μαστού, του πνεύμονα, του στόματος και του παχέος εντέρου. Επίσης η βιταμίνη C και ο πλούτος των αντιοξειδωτικών του προστατεύουν τα κύτταρα από τις ελεύθερες ρίζες και εμμέσως από τον καρκίνο. Ισχυρισμοί όμως, ότι μεγαδόσεις βιταμίνης C ή πορτοκαλιών  θεραπεύουν έναν καρκίνο, δεν έχουν ισχυρή επιστημονική βάση.

Το πορτοκάλι λόγω των λίγων θερμίδων του, των φυτικών του ινών που αποτρέπουν την δυσκοιλιότητα και των άλλων τονωτικών θρεπτικών του συστατικών προάγει την απώλεια βάρους, χωρίς όμως να αδυνατίζει από μόνο του…

Πιθανόν να εμποδίζει τον σχηματισμό πέτρας στους νεφρούς και να παρέχει κάποια προστασία κατά του πεπτικού έλκους.

Τα πορτοκάλια βοηθούν στην αντιμετώπιση της αναιμίας με την βιταμίνη C που περιέχουν, αυξάνουν την απορρόφηση του μη αιμικού (φυτικού) σιδήρου από τον οργανισμό και συμβάλουν στην παραγωγή αιμοσφαιρίνης μαζί με το φυλλικό οξύ.

Χρήσεις - Τρόποι κατανάλωσης

Προτιμήστε τα σφιχτά, βαριά (πιο ζουμερά) μικρού ή μεσαίου μεγέθους πορτοκάλια, με έντονο χρώμα αν και πολλές φορές αυτό οφείλεται σε χημική επεξεργασία. Η φλούδα τους τα προστατεύει αρκετά από τα φυτοφάρμακα σε σχέση με άλλα φρούτα με λεπτό φλοιό, αλλά όχι απόλυτα γιατί κάποια ποσότητα έχει εισχωρήσει πριν τον σχηματισμό της φλούδας.
Γενικά αυτά που ωριμάζουν στο δέντρο περιέχουν περισσότερες βιταμίνες και  μέταλλα, ενώ τα άγουρα και αυτά με πολλά οξέα μπορεί να προκαλέσουν ενόχληση στο στομάχι σε άτομα με ευαισθησία.
Σε θερμοκρασία δωματίου τα πορτοκάλια αντέχουν μερικές μέρες, μπορείτε να τα διατηρήσετε στο ψυγείο μέχρι δύο εβδομάδες και στην κατάψυξη τον χυμό και το ξύσμα τους για πολύ καιρό.
Το καλύτερο είναι να καταναλώνονται ως ωμά φρούτα ή σε φρουτοσαλάτα, αλλά αν προτιμάτε τον χυμό τους κανένα πρόβλημα, απλά πιείτε τον άμεσα,  γιατί η βιταμίνη C οξειδώνεται γρήγορα από τον οξυγόνο και το φως.
Τα πορτοκάλια επίσης χρησιμοποιούνται ευρέως στην μαγειρική και την ζαχαροπλαστική (καρπός, χυμός, ξύσμα).
Στα κρέατα και στα ψάρια, ως υποκατάστατο του λεμονιού, εκτός από την γεύση και το άρωμα που προσδίδουν, η βιταμίνη C που περιέχουν αμβλύνει την καρκινογόνο επίδραση των αρωματικών πολυκυκλικών υδρογονανθράκων από το ψήσιμο στα κάρβουνα και των αρωματικών αμινών στα καμένα μέρη τους. Ταιριάζει επίσης με τις πατάτες φούρνου και τα ρεβίθια.
Στη ζαχαροπλαστική επίσης χρησιμοποιούνται για γλυκά κουταλιού, πορτοκαλόπιτες, σε κέικ, σορμπέ, κρέμες κ.λπ.
Τα αιθέρια έλαια που βρίσκονται κυρίως στην φλούδα τους, χρησιμοποιούνται εκτός από την αρωματοποιία και στην παραγωγή πολυάριθμων λικέρ, μεταξύ των οποίων είναι τα διάσημα Cointreau και  Grand-marnier.

Πηγές 

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%BF%CF%81%CF%84%CE%BF%CE%BA%CE%AC%CE%BB%CE%B9
http://el.wiktionary.org/wiki/%CF%80%CE%BF%CF%81%CF%84%CE%BF%CE%BA%CE%AC%CE%BB%CE%B9
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%83%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%B4%CE%BF%CE%B5%CE%B9%CE%B4%CE%AE
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%BF%CF%81%CF%84%CE%BF%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CE%AC
http://www.vita.gr/diatrofi/eating-healthy/article/1198/7-trofes-poy-mas-xarizoyn-makrozwia/
http://www.gastronomos.gr/afieroma/3484/Oi-poikilies-portokaliou-pou-briskoume-stin-agora
http://www.clickatlife.gr/diatrofi/story/12789
http://www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_ascorbicacid.htm
Πίνακες σύνθεσης τροφίμων και Ελληνικών φαγητών - Α. Τριχοπούλου.
VITA – Τα 60 καλύτερα τρόφιμα – Κ. Θεοδωρίδου.