Αψέντι... η πράσινη νεραΐδα

Το αψέντι είναι ένα υψηλής αλκοολικής περιεκτικότητας απόσταγμα (48% - 80% Vol.), που οφείλει το όνομά του στο φυτό Αρτεμισία ή Άψινθο (Artemisia absinthum), η οποία απαντάται σε περίπου 200 υποείδη σε όλον τον κόσμο.

Ιστορία

Ποτό μυθικό και μυστικιστικό, το αψέντι έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Το όνομά του προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη "αψίνθιον", που σημαίνει "αυτό που δεν πίνεται", προφανώς λόγω της πικρής γεύσης των φύλλων της αψιθιάς. Στην αρχαία Ελλάδα ο Ιπποκράτης και ο Πυθαγόρας συνιστούσαν την αψιθιά σαν φάρμακο για πολλές ασθένειες, ενώ γνωστός ήταν και ο αψινθίτης οίνος. Η Βίβλος, αιγυπτιακοί πάπυροι και  πρώιμα κείμενα της Συρίας βρίθουν από αναφορές για αυτό το πικρό, ποώδες φυτό, ενώ κατά το Μεσαίωνα το έβραζαν και το έπιναν για να θεραπεύσουν τη δυσπεψία.
Το "σωτήριον" έτος 1792, ο Γάλλος γιατρός Dr. Pierre Ordinaire, ο οποίος διαβιούσε στην πόλη Couvet, στο καντόνι του Νεσατέλ της Ελβετίας, παρασκεύασε ένα ελιξήριο που πουλούσε τρελά... φτιαγμένο από εκχύλισμα αψιθιάς και διαφόρων άλλων βοτάνων. Το οποίον ελιξήριον καθιερώθηκε ως φάρμακο "δια πάσαν νόσον"... από πονοκεφάλους μέχρι επιληψία και πέτρα στα νεφρά.
Λίγο καιρό αργότερα, ο Major Dubied που διαβλέπει τις δυνατότητες της "πράσινης νεράιδας" ως απεριτίφ, αγοράζει την πατέντα και ξεκινάει την παραγωγή. Το 1805, ο γαμπρός του, Henri-Louis Pernod θα ιδρύσει τη θρυλική εταιρεία Pernod Fils στο Pontarlier της Γαλλίας, της οποίας τα κέρδη από την παραγωγή αψεντιού θα αγγίξουν τα όρια του μύθου. Τότε πήρε και το χαϊδευτικό "Η Πράσινη Νεράιδα" (La Fee Verte).
Το αψέντι χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα ως αντιπυρετικό και "παυσίλυπον" από τα Γαλλικά στρατεύματα στον πόλεμο της Αλγερίας (1844-1847). O Φλομπέρ το χαρακτήριζε ως: "Υπερβίαιο δηλητήριο. Σκότωσε περισσότερους στρατιώτες απ' όσους οι βεδουίνοι"... Η επιστροφή των στρατευμάτων συντέλεσε στην εκρηκτική διάδοσή  του.
Τις δεκαετίες 1870 και 1880, η φυλλοξήρα κατέστρεψε τους γαλλικούς αμπελώνες, κάνοντας έτσι το κρασί δυσεύρετο και πανάκριβο. Η συγκυρία ευνόησε το αψέντι εκτοξεύοντας την κατανάλωσή του η οποία στις αρχές του περασμένου αιώνα έφτασε στα 36 εκατομμύρια γαλόνια το χρόνο, μόνο στη Γαλλία... Η δύναμη της "φόρμουλάς" του ήταν η αντιφατικότητα των δύο βασικών συστατικών της. Του οινοπνεύματος, το οποίο καταστέλλει τις λειτουργίες του εγκεφάλου, και του εκχυλίσματος του αψινθίου, που προκαλεί υπερδιέγερση και εγκεφαλική διαύγεια.

Το αψέντι αποτελεί πλέον το αγαπημένο απεριτίφ της υψηλής κοινωνίας, των διανοουμένων και των καλλιτεχνών στο Παρίσι των μέσων του 19ου αιώνα και το αδιαμφισβήτητο σύμβολο των παρισινών καφέ. Η "Πράσινη Νεράιδα" αποτέλεσε σύμβολο τόλμης και αμφισβήτησης και έγινε η "μούσα" των ιμπρεσιονιστών (και όχι μόνο) ζωγράφων - Μανέ,  Βαν Γκογκ, Ντεγκας, Τουλούζ - Λοτρέκ, Πικάσσο κ.α. - που του απέδιδαν τον δημιουργικό τους οίστρο...
Αλλά και στο χώρο της λογοτεχνίας το αψέντι αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και είχε φανατικούς φίλους: Ζολά, Πόε, Γουάιλντ, Χέμινγουέη, Ρεμπό, Ουγκό, Σέλλευ - όπως και οι δικοί μας Καρυωτάκης, και Καββαδίας.
Εξετάζοντας το συνολικότερο "κλίμα" της εποχής, βλέπουμε ότι στα τέλη του 18ου αιώνα, διαμορφώνεται ένα εξόχως εκρηκτικό κλίμα με τους διανοούμενους στη Γαλλία να έχουν ξεσηκωθεί από την επανάσταση. Στην Αγγλία, ο Μπλέικ είναι βυθισμένος στο μυστικισμό και ο Μπάιρον στην εξορία ενώ ο Κόλτριτζ βρίσκει καταφύγιο στο όπιο. "Βίοι παράλληλοι" στη Γαλλία του 1850 - 1870 όπου ο εξόριστος Ουγκό και τα "αδέρφια" του είναι παραδομένοι στο χασίς ή το όπιο. Εποχές δύσκολες και ταραγμένες, επίκεινται κοσμογονικές αλλαγές... Τα ανήσυχα πνεύματα των ανδρών αυτών, έχουν την ανάγκη να ονειρεύονται, να εμπνέονται, να ζουν στα "κόκκινα" και όταν η "πράσινη νεράιδα" βρεθεί στο δρόμο τους, της παραδίδονται άνευ όρων, υποκύπτοντας στη δηλητηριώδη γοητεία της.

Η απελευθερωμένη στάση ζωής της εποχής εκείνης παίζει σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση του αψεντιού. Τα καφέ και τα καμπαρέ στο Παρίσι - με πρωτοστάτη το "Μουλέν Ρούζ" - ανοίγουν το ένα μετά το άλλο. Οι διανοούμενοι καθιερώνουν την "πράσινη ώρα". Μεταξύ πέντε και επτά το απόγευμα όλη η παρισινή ιντελιγκέντσια παραδίδεται στους ρυθμούς της σμαραγδένιας απόλαυσης...
Ένα βράδυ του 1889, ο ζωγράφος Τουλούζ - Λοτρέκ στο "Μουλέν Ρούζ" θα φτιάξει για τους καλεσμένους του το ποτό που κάνει τις χορεύτριες να κοκκινίζουν... Ένα εκρηκτικό κοκτέιλ από αψέντι, μανταρίνι, κόκκινο κρασί και σαμπάνια. Το πίνει ο Μποντλέρ στις συναντήσεις του με το Μανέ, οι Βερλέν και Ρεμπό ενόσω ζουν τον παράνομο έρωτα τους, ο Αλφρέντ Ζαρί γράφοντας το "Βασιλιά Ιμπί". Χάρη σ' αυτούς το αψέντι θα μείνει στην ιστορία και ο αλκοολισμός θα αποκαλείται στο εξής και "αψεντισμός".

Το 1878 φτάνει στην Αμερική - και γίνεται δεκτό με ενθουσιασμό, κυρίως στη Νέα Ορλεάνη, κέντρο των διανοουμένων της εποχής, που ανταγωνίζεται πλέον τη Γαλλία σε κατανάλωση. Το αριστούργημα του Hemingway "Για ποιόν χτυπάει η καμπάνα" γράφτηκε υπό την επήρεια της "πράσινης νεράϊδας"... λέγεται ότι ο Ernest έπινε περίπου είκοσι ποτήρια αψέντι την ημέρα.

Απαγόρευση

Αρχικά το ποτό ήταν ακριβό και το έπινε μόνο η υψηλή κοινωνία, συμπεριλαμβανομένων και των γυναικών. Με τον καιρό, όμως, πολλοί ποτοποιοί άρχισαν να το νοθεύουν, τότε το αψέντι γίνεται μια "μπόμπα", ένα ποτό με επικίνδυνα τοξικά πρόσθετα, τα οποία το καθιστούν επικίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Η μανία πλέον απλώθηκε και στους φτωχούς... πηγές της εποχής αναφέρουν ότι μπορούσαν να το προμηθεύονται ακόμα και οι κλοσάρ του Παρισιού. Πολλά εγκλήματα, όπως και η τρέλα - σχιζοφρένεια πολλών διανοουμένων συνδυάστηκαν με την κατάχρηση του αψεντιού. Έχει ήδη αποκτήσει κακή φήμη στην Ευρώπη και την Αμερική και οι αφορμές για μια άνευ προηγουμένου πολεμική εναντίον του είναι υπαρκτές. Οι συντηρητικοί κύκλοι το αποκαλούσαν "πράσινο δηλητήριο" και ισχυρίζονταν πως "μεταμορφώνει σωστούς και ευυπόληπτους κατά τα άλλα ανθρώπους, σε τέρατα".
Το αψέντι εξελίχθηκε σε σοβαρό κοινωνικό ζήτημα και έγινε ο αποδιοπομπαίος τράγος και το εξιλαστήριο θύμα όλων των συντηρητικών της Δυτικής Ευρώπης, για πολλά κοινωνικά προβλήματα που υπήρχαν, όπως η υπογεννητικότητα, η υψηλή εγκληματικότητα και κυρίως ο αλκοολισμός. Μια πιο ψύχραιμη προσέγγιση του φαινομένου, μας δείχνει ότι η πραγματική αιτία της απαγόρευσής του ήταν το γεγονός ότι για σχεδόν 30 χρόνια κατείχε μια εντελώς μονοπωλιακή θέση στην αγορά, εκτοπίζοντας ουσιαστικά οποιοδήποτε άλλο αλκοολούχο ποτό καθώς και το κρασί.

Το 1864, ο Βαλεντέ Μανιάν και ο Λουί Μερσέ με πειράματα πάνω σε ινδικά χοιρίδια, συμπεράνανε ότι η περιεχόμενη στο αψέντι θυϊόνη προκαλεί επιληπτικούς σπασμούς, αναπνευστικά προβλήματα, παραισθήσεις, εθισμό, παρανοϊκή συμπεριφορά, σχιζοφρένεια και άλλα δεινά... στηριζόμενοι ενίοτε σε ενδείξεις και εικασίες χωρίς την απαραίτητη επιστημονική τεκμηρίωση, δαιμονοποιόντας το έτσι σε σχέση με τα άλλα οινοπνευματώδη.
Στην πραγματικότητα επειδή τότε το αψέντι περιείχε έως και 80% οινόπνευμα ο κύριος κίνδυνος ήταν οι "μεγαδόσεις" του αλκοόλ (έτσι εξηγούνται... η πράσινη νεράιδα που έβλεπαν ο Λωτρέκ και οι φίλοι του, και ...οι τουλίπες στα πόδια του Όσκαρ Ουάιλντ). Όσο για τη θυϊόνη σε μικρή ποσότητα δρα ως διεγερτικό και δεν παρουσιάζει τοξικότητα μεγαλύτερη της καφεΐνης. Σε μεγάλες δόσεις όμως επιδρά τοξικά, στο νευρικό σύστημα προκαλώντας αρχικά τρέμουλο, ιλίγγους και παραισθήσεις, ενώ σε ακόμα μεγαλύτερες δόσεις προκαλεί ναυτία, κρίσεις επιληψίας, παραλήρημα έως και υστερία.
Στην Αρλ της Ν. Γαλλίας, στα τέλη του 19ου αιώνα ο Βαν Γκογκ, πάνω σε μια έξαψη τρέλας, κόβει το αφτί του μετά από ένα έντονο καβγά με τον συγκάτοικο του Πολ Γκογκέν, αφού προηγουμένως είχε καταναλώσει "γενναία" ποσότητα αψεντιού.

Οι φήμες λένε ότι δεν μπορούσε να λειτουργήσει - ζωγραφίσει αν δεν ήταν πιωμένος. Οι ψυχολόγοι - βιογράφοι του όμως δικαίως αναρωτιούνται από που αρχίζει και που σταματά η επίδραση της καθεμίας από τις ουκ ολίγες μεταβλητές της ζωής του, όπως αψέντι, όπιο, σχιζοφρένεια, σύφιλη κ.α., δύσκολο να διακρίνει κανείς, να ποσοτικοποιήσει και πολύ περισσότερο... να βγάλει ασφαλή συμπεράσματα.

Το 1905, ο Ζαν Λάνφρεϊ σκοτώνει τη γυναίκα του υπό την επήρεια του "πράσινου θανάτου". Αυτομάτως το αψέντι απαγορεύεται στο Βέλγιο. Το 1908 καταργείται επισήμως στην Ελβετία, ενώ το 1910 απαγορεύεται προληπτικά στην Ολλανδία. Η παραγωγή στη Γαλλία καλά κρατεί... φτάνοντας ετησίως τα 36 εκατομμύρια λίτρα. Το 1912 απαγορεύεται στις ΗΠΑ η επονομαζόμενη "πράσινη πληγή της Γαλλίας" και τρία χρόνια αργότερα το 1915 ακολουθεί και η ίδια η Γαλλία.
 Ακολούθησαν σχεδόν όλες οι χώρες στις οποίες κυκλοφορούσε. Μετά το 1915 η παραγωγή του ποτού πέρασε από τη Γαλλία στην Τσεχία, την Ισπανία και την Πορτογαλία, όπου δεν απαγορεύτηκε ποτέ.
Το αψέντι δεν απαγορεύτηκε ποτέ επισήμως στη Ελλάδα, παρόλα αυτά η πώλησή του θεωρούνταν παράνομη μέχρι να ψηφιστεί ο νόμος της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 1988.
Στη δαιμονοποίηση του αψεντιού ήρθε, το 1986, να προστεθεί ένας ακόμη θρύλος. Σύμφωνα με την Αποκάλυψη του Ιωάννη, "κατά το τρίτο σάλπισμα, έπεσε από τον ουρανό άστρο μεγάλο σα λαμπάδα στο 1/3 των ποταμών και στις πηγές των νερών. Το όνομα του άστρου είναι αψιθιά. Το ένα τρίτο των νερών έγινε αψιθιά και πολλοί άνθρωποι πέθαναν από το νερό διότι έγινε πικρό". Στα ουκρανικά, Τσέρνομπιλ ονομάζεται ένα φυτό παρεμφερές με την αψιθιά, η λατινική ονομασία του οποίου είναι Artemisia vulgaris - ενώ της αψιθιάς Artemisia absinthium.

Λεπτομέρεια που παραλείφθηκε όταν οι New York Times δημοσίευσαν ένα σχετικό άρθρο μετά το πυρηνικό ατύχημα, στο οποίο ένας Ρώσος συγγραφέας, το όνομα του οποίου δε δόθηκε στη δημοσιότητα, φερόταν να λέει πως Τσέρνομπιλ στα ουκρανικά σημαίνει αψιθιά, προσφέροντας έδαφος για τη δημιουργία του μύθου.

Η ολική επαναφορά...

Πέρασαν αισίως σχεδόν 75 χρόνια από την απαγόρευση της κυκλοφορίας της "Πράσινης Νεράιδας". Το 1998 με την οδηγία EEC 88/388 Appendix II, η Ευρωπαϊκή Ένωση καθόρισε τα όρια περιεκτικότητας σε Thujone (10mg/Kg για τα Liqueur και 35mg/Kg για τα Biter spirit) τα οποία καθιστούν το αψέντι νόμιμο (την εποχή της δόξας του περιείχε περίπου το 25πλάσιο...).

Σήμερα, στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. επιτρέπεται η πώληση αψεντιού με χαμηλή περιεκτικότητα σε θυϊόνη ή και χωρίς. Ενώ  κυκλοφορούν στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Αγγλία αρκετά αψέντια, κυρίως από την Τσεχία, την Ισπανία τη Γαλλία, ακόμη  και από τη Βραζιλία.
Σημειωτέων πικραψιθιά περιέχεται επίσης στο Campari και στο Fernet Branca.
Δύο χολιγουντιανές ταινίες, το μιούζικαλ "Moulin Rouge", και το θρίλερ "From Hell", έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο να ξανάρθει το αψέντι στην επιφάνεια και στη μόδα.
Το καλοκαίρι του 2002, στην "Tate Modern", στη διάρκεια της έκθεσης "Ματίς εναντίον Πικάσο" λειτουργούσε μπαρ που σέρβιρε αψέντι, ενώ Βόρεια του Παρισιού στο Οβέρ, υπάρχει το "Μουσείο του Άψινθου" (τηλ.: 0033130368326).

Πως πίνεται

Σημαντικό ρόλο στη δημοτικότητά του έπαιξε και το τελετουργικό της κατανάλωσής του. Λόγω του υψηλού οινοπνευματικού βαθμού αλλά και της πικρής γεύσης του, το αψέντι πρέπει να αραιωθεί με νερό, και να γλυκάνει.
Στην ταινία Moulin Rouge, ο Τουλούζ Λωτρέκ και η παρέα του βρέχουν μια κουταλιά ζάχαρη με αψέντι, της βάζουν φωτιά, τη διαλύουν στο ποτό, τη σβήνουν με νερό και τσουγκρίζουν τα ποτήρια τους. Αυτός ο τρόπος σερβιρίσματος, γνωστός ως bohemian style, καθιερώθηκε στα μπαρ της Πράγας στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Σύμφωνα με την παραδοσιακή συνταγή των αρχών του 19ου αιώνα, το αυθεντικό κουτάλι του αψεντιού -αυτό με τις τρύπες- τοποθετείται πάνω σε ένα ποτήρι γεμάτο κατά το 1/3 με αψέντι. Αφού βάλουμε στο κουτάλι ένα κυβάκι ζάχαρης, ρίχνουμε αργά παγωμένο νερό, έως ότου η ζάχαρη λιώσει και το ποτήρι γεμίσει.
Ο άλλος τρόπος: Πρώτα βυθίζουμε τη ζάχαρη στο αψέντι, μετά την ακουμπάμε στο κουτάλι και της βάζουμε φωτιά. Την αφήνουμε να καεί και να πέσει σαν καραμέλα στο ποτήρι. Τέλος, γεμίζουμε με νερό. Οποιοδήποτε ποτό με τόσο ιδιαίτερο τρόπο κατανάλωσης ήταν "καταδικασμένο" να εντυπωσιάσει.

Επιμύθιο

Το αψέντι, ποτό με μυθιστορηματική καταγωγή, ενθουσίαζε τους Παριζιάνους και κυρίως τους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών. Αποτέλεσε το έμβλημα της αμφισβήτησης και το αγαπημένο των "καταραμένων" ποιητών, η πράσινη "μούσα" τους, που έκτοτε έχει περιβληθεί από την αχλή του μύθου...

"Ένα ποτήρι αψέντι είναι τόσο ποιητικό, όσο και ένα ηλιοβασίλεμα", "Στην αρχή, νιώθεις όπως και με οποιοδήποτε άλλο ποτό. Στη συνέχεια, αρχίζεις να βλέπεις διάφορα τρομακτικά και σκληρά πράγματα, αλλά αν έχεις το κουράγιο να συνεχίσεις, τότε μπαίνεις στο τελευταίο στάδιο, όπου βλέπεις αυτά που θέλεις να δεις. Θαυμαστά και παράξενα", έγραφε το 1882 ο Oscar Wilde.
Οι συντηρητικοί το αφόρισαν για τη σχιζοφρένεια, την εγκληματικότητα, την υπογεννητικότητα και τον εθισμό που υποστήριζαν ότι προκαλούσε, αποκαλώντας το, "πράσινο δηλητήριο" ή "πράσινη πληγή".
Η πραγματική αιτία μάλλον ήταν η ...πληγή που προκαλούσε στις πωλήσεις των υπόλοιπων αλκοολούχων ποτών και ιδιαίτερα του κρασιού.

Το αψέντι έχει επιστρέψει και πάλι, περισσότερο ως μια αλκοολική μόδα ή ένας αλκοολικός εκκεντρισμός και όχι (ευτυχώς) ως τρόπος ζωής ή ως το ελιξίριο των μποέμ, όπως συνέβαινε στα χρόνια της Μπελ Επόκ. Σήμερα, στα μπαρ της Νέας Υόρκης, του Λονδίνου και του Παρισιού το αψέντι είναι η νέα τάση. Η απαγόρευσή του πριν εκατό χρονιά συνέβαλε αποφασιστικά στο να αναδειχτεί σε μύθο. Το αψέντι είναι αναμφισβήτητα το πιο αμφιλεγόμενο ποτό όλων των εποχών...

Το 2ο επιμύθιο

Και βέβαια δεν πίνω όλες τις ώρες. Πρέπει και να κοιμάμαι, βλέπετε…

W.C. Fields - Αμερικανός ηθοποιός & συγγραφέας

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Οίνος & Ποτά Ιουνίου 2010.

Πηγές:

Αψέντι, το απαγορευμένο, Το Βήμα, 30/04/2006, Νίκος Μπακουνάκης

"Κ" - Καθημερινή, 21 Μαρτίου 2004, Μερόπη Παπαδοπούλου

Αψέντι... πίνειν επικινδύνως, Ευ Ζην, Φεβρουάριος 2005, Δημήτρης Λίτινας

Αψέντι η επιστροφή του απαγορευμένου ποτού, Ταχυδρόμος, 15 Μαΐου 2004, Βικτωρία Τζούμα

www.men24.gr/html/ent/391/ent.23391.asp

www.in2life.gr/delight/bonviveur/articles/141043/article.aspx?singlepage=1

Πηγές φωτογραφιών:

http://elcocinerorocanrolero.blogspot.gr/2011/08/el-hada-verde.html

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Artemisia_absinthium_%28K%C3%B6hler%29.jpg
http://revelationawaitsanappointedtime.blogspot.gr/2011/02/green-fairy-of-absinthe.html
http://gattabuia.blogspot.gr/2011/07/lassenzio-e-degas.html
http://www.liveinternet.ru/users/oliviyy/post237976563/
http://anziani.forumcommunity.net/?t=16945080&st=30
http://territa.ru/publ/2-1-0-73
http://lets-drink.ru/absinthe/absinthe_posuda/