Καφές…ότι θα έπρεπε να ξέρετε. - Μέρος 1


Καφές στη Σαντορίνη.

Η καφεΐνη αποτελεί την τη μεγαλύτερη σε κατανάλωση παγκοσμίως ψυχοδιεγερτική ουσία, χωρίς νομικούς περιορισμούς. Τα  2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού ξεκινούν την ημέρα τους με καφέ, ενώ η ετήσια κατανάλωση ροφημάτων - αφεψημάτων καφέ υπολογίζεται ότι ξεπερνά τα 400 δισεκατομμύρια παγκοσμίως. 


Ετυμολογία

Το όνομα του καφέ προέρχεται από την αραβική λέξη qahwa, που είναι παραφθορά τμήματος της αρχικής αραβικής ονομασίας του καφέ, qahwat al-būnn, δηλαδή «κρασί του κόκκου», λόγω του ότι ο καφές χρησιμοποιείται σαν υποκατάστατο του κρασιού, καθώς το Κοράνι απαγορεύει το αλκοόλ. Όταν ο καφές πρωτοήρθε στην Ευρώπη ήταν γνωστός ως «αραβικό κρασί». Μια άλλη εκδοχή αποδίδει το όνομα του καφέ στο Βασίλειο της Κάφφα, την περιοχή της Αιθιοπίας όπου άρχισε να χρησιμοποιείται ο καφές.

Η μυθολογία του καφέ. 

Ένας Αιθίοπας γιδοβοσκός ο Καλντί, παρατήρησε πώς όταν οι κατσίκες του τρώγανε τους κόκκινους καρπούς της άγνωστης ως τότε καφέας, ζωηρεύανε ασυνήθιστα και χορεύανε, κάτι που τον ώθησε να το αναφέρει στον αβά, ο οποίος πέταξε στην φωτιά τους σπόρους θεωρώντας τους σατανικούς...Το «ακούσιο» καβούρδισμα έκανε τα αρώματα του καφέ να πλημμυρίσουν το δωμάτιο, ωθώντας τον παπά να δοκιμάσει τον πρώτο καφέ, αναθεωρώντας τα της υποτιθέμενης «βέβηλης καταγωγής του» και να τον χρίσει πλέον, θεόσταλτο...η δεύτερη σκέψη είναι πάντα καλύτερη από την πρώτη. Αυτή ήταν η Χριστιανική εκδοχή του μύθου.
Η πρώτη  Αραβική εκδοχή ισχυρίζεται ότι τον καφέ χάρισε στον Μωάμεθ ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, προκειμένου να του χαρίσει δύναμη και αντοχή, ενώ η  δεύτερη εκδοχή πρεσβεύει ότι ο εξόριστος σεΐχης Ομάρ ανακάλυψε το αυτοφυές καφεόδεντρο στην έρημο της Μόκας στην Υεμένη και μάλιστα χάρις σε αυτό το ρόφημα μπόρεσε να επιβιώσει.

Καφές στη Σαντορίνη.

Η ιστορία του καφέ.

Καφές και Αραβικός κόσμος.

Πολλοί ανθρωπολόγοι, θεωρούν ότι η χρήση του καφέ ανάγεται στην παλαιολιθική εποχή. Αρχικά ο καρπός χρησιμοποιείτο αυτούσιος από τους τοπικούς πληθυσμούς, που είτε τον μασούσαν είτε τον άλεθαν σε μικρούς σβόλους.
Από το «κέρας της Αφρικής» (Σουδάν - Αιθιοπία), ο καφές πέρασε στην Υεμένη, όπου τον έφεραν σκλάβοι ή άραβες έμποροι, όπου και πρωτοκαλλιεργήθηκε το 757 π.Χ.
Η πρώτη γραπτή αναφορά, χρονολογείται στο 900 μ.Χ. από τον Πέρση γιατρό Ραζί, ενώ θεωρείται ότι η παρασκευή του καφέ όπως τη γνωρίζουμε σήμερα (δηλαδή με καβούρδισμα των σπόρων και βράσιμό τους) άρχισε περίπου τον 14ο αιώνα. Ο Αμπντ Αλ Καντίρ Αλ-ΤΖαζίρι το 1587, αναφέρει σε εργασία του, ότι ο πρώτος που καθιέρωσε τη χρήση του καφέ ήταν ο μουφτής του Άντεν τον 14ο αιώνα.
Ο ιατρός Ιωάννης Πύρλας έγραψε στην Αθήνα το 1848 την "Πραγματεία περί καφέ": ...Το βέβαιον δε είναι ότι πρώτοι οι 'Αραβες κατά τον 15ο αιώνα μ.Χ. μετεχειρίσθησαν τον καφέν ως οικιακόν ποτόν. Πόθεν όμως ούτοι επενόησαν την χρήσιν τούτου είνε άγνωστον. Κοινώς αποδίδεται η ανακάλυψις εις 'Αραβα καμηλοβοσκόν, όστις παρετήρησεν ότι οσάκις αι κάμηλοι βόσκουσαι έτρωγον εκ των καρπών της κοφφέας, την νύκταν εκυριεύοντο υπό αϋπνίας και ήσαν ζωηρότεραι. Εκ δε τούτου λαβών αφορμήν ηγούμενος μοναστηρίου τινός μετεχειρίσθη επιτυχώς τους καρπούς τούτους, ήτοι τον καφέν, ίνα εμποδίση τους μοναχούς του να κοιμώνται. Εκ τούτου οι 'Αραβες λαβόντες αφορμήν, εδίδαξαν πρώτοι την οικιακήν χρήσιν του καφέ...
Το 1470 ο καφές φθάνει στη Μέκκα και στη Μεδίνα και από εκεί στις μεγάλες πόλεις της βόρειας Αφρικής.
Οι πρώτοι καφενέδες άνοιξαν στη Μόκα, που ήταν και το κύριο λιμάνι από το οποίο γινόταν η διακίνησή του. Σύντομα η Μέση Ανατολή είχε γεμίσει από καφενέδες που εξελίχθηκαν σε  τόπο συνάθροισης, συζητήσεων, διασκέδασης ή και τζόγου. Οι πολιτικές συζητήσεις, "ζυμώσεις" και δραστηριότητες, που λάμβαναν χώρα σε αυτούς, έγιναν αιτία για αρκετές προσπάθειες να κλείσουν, χωρίς όμως επιτυχία λόγω της δημοτικότητας του ροφήματος.
Την ίδια τύχη είχαν και οι προσπάθειες από σκληροπυρηνικούς ιμάμηδες στη Μέκκα και το Κάιρο, όσο και από την Αιθιοπική Εκκλησία, να απαγορευθεί ο καφές σαν διεγερτική ουσία, με το αιτιολογικό ότι όσοι έπιναν καφέ παραμελούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα.
Επειδή το Κοράνι απαγορεύει το αλκοόλ, ο καφές θεωρήθηκε ένα καλό υποκατάστατο και από κοινωνικής άποψης η χρήση του ήταν ίδια με αυτή του αλκοόλ στη Δύση. Η ιδιότητά του να καταπολεμά την υπνηλία τον έκανε δημοφιλή ανάμεσα στους Σούφι και άλλους μοναχούς, αφού τους βοηθούσε να μένουν άγρυπνοι κατά τις ολονύκτιες προσευχές τους.

Καφενείο στην Κωνσταντινούπολη, 1854 (Πίνακας του Amadeo Preziosi).


Ο καφές στην Ευρώπη

Το 1554 ο καφές φθάνει από τη Δαμασκό στην Κωνσταντινούπολη και ανοίγει το πρώτο καφενείο, όπου πλέον γίνεται ένα δημοφιλές ρόφημα.
Εκεί, γνωρίζουν τον καφέ και οι Ευρωπαίοι ταξιδιώτες προς την Ανατολή και αρχίζει η διάδοσή του στις δυτικές ευρωπαϊκές χώρες, ξεκινώντας από τη Βενετία που διατηρούσε ισχυρές εμπορικές σχέσεις με τον αραβικό κόσμο, όπου το 1645 ανοίγει το πρώτο καφενείο. Ακολουθεί το 1652 το πρώτο καφενείο στο Λονδίνο που το 1675 γίνονται 3000.
και το 1671 ανοίγει το πρώτο καφενείο στη Μασσαλία.
Ο καφές έφτασε στη Γαλλία το 1657, το 1664 υποδέχονται τον καφέ στην αυλή του Λουδοβίκου XIV, ενώ το 1669 το δώρο που έφερε στο Παρίσι ο απεσταλμένος του Σουλτάνου Μοχάμετ Δ΄ ήταν μια μεγάλη ποσότητα καφέ.

Cafe de Flore.


Ένα από τα λάφυρα Πολωνών, Αυστριακών και Γερμανών μετά τη νίκη τους στη Βιέννη το 1683 ήταν τα πολλά σακιά με καφέ που άφησε πίσω του ο ηττημένος οθωμανικός στρατός. Ο Φραντσίζεκ Κουλτζίτσκι, Πολωνός αξιωματικός στον οποίο χαρίστηκαν τα σακιά του καφέ ως δώρο για τη γενναιότητά του, άνοιξε ένα καφεποτείο, ενώ πρωτοτύπησε και με την προσθήκη ζάχαρης και γάλακτος στον καφέ. Έτσι η νίκη αυτή έγινε και αφορμή για τη διάδοση του καφέ στην Αυστρία, την Πολωνία και τη Γερμανία.
Γενικά η ανατολή αποδέχτηκε με θέρμη τον καφέ κάνοντας τον μέρος της ζωής και του πολιτισμού της, κάτι που έγινε και στην δύση αλλά πολύ αργότερα κατά τον 16ο αιώνα και εν μέσω πολλών αντιδράσεων αφού αρχικά αντιμετωπίστηκε με καχυποψία και ως ποτό των "απίστων".
Η δημοτικότητά του μεγάλωσε αφότου, το 1600 ο Πάπας Κλήμης VΙΙΙ, τον βρήκε εξαίσιο και βάπτισει τον καφέ "χριστιανικό" παρά τις προτροπές των ιατρών και των συμβούλων του να αφορίσει τον καφέ σαν ισλαμική απειλή προς τον χριστιανισμό,.
Όσο οι Άραβες είχανε το μονοπώλιο του καφέ, κάτι που προσπάθησαν λυσσαλέα να το διαφυλάξουν εξάγοντας τον μόνο καβουρδισμένο, για να μην μπορεί να βλαστήσει, κόστιζε το βάρος του σε χρυσό και απευθύνονταν μόνο  στους πλούσιους, ως εξωτικό είδος.
Το Αραβικό μονοπώλιο σπάσανε οι Ολλανδοί το 1723 μετά από αμέτρητες αποτυχημένες απόπειρες, κλέβοντας από τους Άραβες μερικά καφεόδεντρα τα οποία καλλιέργησαν με επιτυχία στην Κεϋλάνη, στην Ιάβα της Ινδονησίας και στην Γουιάνα. Την ίδια εποχή περίπου το καφεόδεντρο πέρασε και στην Ινδία, όπου μετέφερε σπόρους λαθραία ο Μπάμπα Μπουντάν, από τη Μέκκα.

Ο καφές στην Αμερικανική ήπειρο.

Τον καφέ έφεραν στην αμερικανική ήπειρο οι Γάλλοι, μέσω των αποικιών τους. Το 1714 ένας Γάλλος αξιωματικός ο Γκαμπριέλ ντε Κλιού μεταφέρει παράνομα δενδρύλλια καφέ στη Μαρτινίκα από τον βοτανικό κήπο του Παρισιού. Από εκεί πέρασε στη Γαλλική Γουινέα, όπου το 1727 ένας Πορτογάλος αξιωματικός ο Φρανσίσκο Παλχέτα στάλθηκε από τον βασιλιά της Βραζιλίας, προκειμένου να φέρει σπόρους καφέ για να καλλιεργηθούν στη χώρα του. Καθώς η απόσπαση των σπόρων αποδείχτηκε δύσκολη… ο Παλχέτα απέσπασε σπόρους και φύτρα καφέ σαγηνεύοντας τη γυναίκα του Γάλλου κυβερνήτη, κι έτσι το φυτό πέρασε στη Βραζιλία, η οποία σήμερα είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη παραγωγή καφέ στον κόσμο.
Την ίδια περίπου εποχή ο καφές καλλιεργήθηκε στη Τζαμάικα, το 1740 στο Μεξικό, το 1784 στη Βενεζουέλα και στα τέλη του αιώνα στην Κολομβία. Το 1893 ο καφές πέρασε από τη Βραζιλία στην Κένυα και την Τανζανία, ολοκληρώνοντας έτσι το διηπειρωτικό του ταξίδι που ξεκίνησε λίγο βορειότερα, στην Αιθιοπία, 900 χρόνια πριν.

Καρποί και φυτό της Coffea Arabica.

Το καφεόδεντρο και ο καρπός του.

Το καφεόδεντρο  (επιστ. Καφέα - Coffea), είναι ένα αειθαλές, δικοτυλήδονο φυτό της οικογένειας των ρουβιϊδών, σύμφωνα με το  σύστημα ταξινόμησης του Λίναιου.
Είναι κορμώδης θάμνος μέγιστου ύψους 8 - 10 μέτρων, αλλά στις φυτείες για ευκολότερη συλλογή των καρπών κλαδεύεται στα 2,5 - 3 μέτρα περίπου.
Ο βιολογικός της κύκλος ολοκληρώνεται σε 25 - 30 χρόνια περίπου.
Έχει ελλειψοειδή, οξύληκτα φύλα μήκους έως 20 εκ., ενώ τα χιονόλευκα άνθη της έχουν άρωμα που μοιάζει με αυτό του γιασεμιού.
Καρπίζει στα 4-5 χρόνια και ο πράσινος καρπός  της (δρύπη), ωριμάζει σε 9 - 11 μήνες αποκτώντας κόκκινο - ιώδες χρώμα (επικάρπιο), μοιάζοντας σε όψη και μέγεθος με το κεράσι.
Κάθε καρπός συνήθως έχει δύο πυρήνες (κουκούτσια) που είναι οι κόκκοι (beans) του καφέ. Ο κόκκος χωρίζεται συνήθως σε δύο μέρη, αλλά μπορεί και σε τέσσερα όπως στην C. Arabica var. Polysperma ή να είναι και μονός, γνωστός και ως μαργαριταρένιος (Pearl Coffee).
Ένα δενδρύλλιο καφέας παράγει κατά μέσο όρο 2,5 κιλά καρπών τον χρόνο,  που δίνουν 500 g άψητων (πράσινων) κόκκων, τα οποία αντιστοιχούν σε 400 g καβουρδισμένου καφέ. Η συγκομιδή γίνεται με τα χέρια και ένας έμπειρος εργάτης μπορεί να συλλέξει μέχρι 100 κιλά την ημέρα.

Ποικιλίες καφέ.

Η οικογένεια των ρουβιϊδών περιλαμβάνει 4500 ποικιλίες από τις οποίες 60 ανήκουν στην ομάδα του καφέ. Από αυτές τις 60 ποικιλίες, μόνο 25 έχουν εμπορική σημασία και από αυτές η Coffea arabica, η Coffea canephora (ή robusta), η Coffea liberica και η Coffea excelsa αποτελούν τον κύριο όγκο του διακινούμενου καφέ.
Τα δυο βασικά είδη καφεόδενδρου είναι, η Καφέα η αραβική (Coffea arabica) αυτοφυές των οροπεδίων της  Αιθιοπίας και του Σουδάν, που δίνει τους καρπούς με την καλύτερη γεύση και άρωμα, και η Coffea canephora (robusta - Καφέα η εύρωστη), οι καρποί της οποίας περιέχουν περισσότερη καφεΐνη, και προέρχεται απ' την Ουγκάντα.
Ετησίως παράγονται περίπου 7 εκατομμύρια τόννοι καφέ. Η παραγωγή της arabica αφορά το 70% της παγκόσμιας παραγωγής καφέ κυριαρχώντας στο παγκόσμιο εμπόριο, ενώ το υπόλοιπο 30% είναι robusta.

'Αψητοι κόκκοι καφέ: Arabica (aριστερά), robusta (δεξιά)


H arabica ευδοκιμεί σε απότομες βουνοπλαγιές σε υψόμετρα 1000 έως 2000 μέτρων, θερμοκρασίες 15-24ºC και απαιτεί ισχυρές βροχοπτώσεις και σκιά. Η arabica με 1% καφεΐνη, είναι η πιο ξεχωριστή, αρωματική ποικιλία, εξαιρετικής ποιότητας, που καταναλώνεται και αυτούσια χωρίς ανάμιξη.    
Η robusta είναι η αρχαιότερη από τις δύο ποικιλίες, απαιτεί θερμότερο κλίμα (24-30ºC), είναι ανθεκτικότερη σε ασθένειες, μπορεί να καλλιεργηθεί σε χαμηλότερο υψόμετρο (μέχρι 700 μέτρα) προσαρμόζεται στα θερμά - υγρά κλίματα, στα οποία η arabica δεν ευδοκιμεί και απαιτεί λιγότερες βροχοπτώσεις. Η περιεκτικότητα σε καφεΐνη των κόκκων της robusta είναι περίπου διπλάσια από εκείνη της arabica. Η robusta είναι φθηνή και ανθεκτική ποικιλία στις ασθένειες, με υψηλή παραγωγή ανά φυτό και μία φτωχή, πιο δριμεία, ουδέτερη και σκληρή γεύση. Χρησιμοποιείται σε χαρμάνια (blends) για "καφέ φίλτρου", στην παρασκευή του στιγμιαίου καφέ και στα χαρμάνια του Ελληνικού γιατί δίνει καλό καϊμάκι.

Χώρες όπου καλλιεργείται η καφέα: (α) Coffea robusta, (β): Coffea robusta  και Coffea arabica, (γ): Coffea arabica (CaffeineFree.net: "Caffeine history").


Blue Mountain…ο απόλυτος καφές!

Ο Τζαμαϊκανής προελεύσεως Blue Mountain, είναι μια ποικιλία καφέ που καλλιεργείται στα  Blue Mountains  (Μπλε Βουνά) της Τζαμάικα και θεωρείται ο πιο ακριβός καφές του κόσμου, με πολύ περιορισμένη παραγωγή, με το 90 % της οποίας να εξάγεται στην Ιαπωνία, κυρίως σε ειδικά ξύλινα βαρέλια, με πιστοποιητικό αυθεντικότητας.  Αποτελεί επίσης την βάση για την Παρασκευή του λικέρ καφέ Tia Maria.
Η ιστορία του ξεκινάει το 1725 όταν ο τότε κυβερνήτης της Τζαμάικα Nicholas lawes, φύτεψε στα “blue mountains” μικρά φυτά coffea arabica.

Τζαμαϊκανός καφές Blue Mountain, συσκευασμένος για τη λιανική πώληση.

Τα Blue Mountains με ύψος 2.300 μέτρα, είναι από τα ψηλότερα βουνά της Καραϊβικής.  Το κλίμα της περιοχής είναι δροσερό και ομιχλώδες με πολλές  βροχοπτώσεις, ενώ το έδαφος είναι πλούσιο, με άριστη αποστράγγιση. Αυτός ο συνδυασμός θεωρείται ιδανικός για τον καφέ.
Καλλιεργείται σε μια αυστηρά οριοθετημένη περιοχή, μεταξύ του Κίνγκστον  και του Πορτ Αντόνιο, σε υψόμετρο μεταξύ 3.000 και 5.500 πόδια (1.700 μ) και αποτελεί παγκοσμίως προστατευόμενο σήμα το οποίο ελέγχεται και πιστοποιείται από τον Διοικητικό Συμβούλιο της Βιομηχανίας καφέ της Τζαμάικα.
Ο Blue Mountain θεωρείται από πολλούς ειδικούς ο καλύτερος καφές στον κόσμο και χαρακτηρίζεται από λουλουδάτο άρωμα, ήπια γεύση με έλλειψη πικρίας, γεμάτο σώμα,  ισορροπημένη οξύτητα και μακρά φρουτώδη επίγευση.

Blue Mountain


Kona

Ο Kona είναι ο μόνος καφές που καλλιεργείται στις ΗΠΑ και θεωρείται από τους καλύτερους στον κόσμο. Μεγαλώνει μόνο στις πλαγιές των ηφαίστειων Mauna Loa και Mauna Kea της Χαβάης, στη δυτική ακτή του νησιού και σύμφωνα με ομοσπονδιακές και κρατικές οδηγίες, μόνο ο καφές που καλλιεργείται εδώ μπορεί να ονομάζεται Kona. Η περιοχή Kona αποτελεί λιγότερο από το ήμισυ των 7.600 στρεμμάτων που διατίθενται για τον καφέ για τα νησιά της Χαβάης.
O Kona φυτεύτηκε για πρώτη φορά το 1828 και είναι η αρχαιότερη συνεχώς φυτευόμενη ποικιλία στην Χαβάη, με πολλά από τα δέντρα να είναι πάνω από 100 ετών!
Αυτός που εισήγαγε και φύτεψε καφεόδεντρα στο νησί Οάχου το 1813 ήταν ο Φρανσίσκο ντε Πάουλα Μαρίν, γιατρός και υπασπιστής του Βασιλιά Καμεχαμέχα Α΄. Αργότερα, το 1828 περίπου, μοσχεύματα από φυτά αράμπικα στο Οάχου φυτεύτηκαν στην περιφέρεια Κόνα στο Μεγάλο Νησί.
Ο κλήρος είναι πολύ κατακερματισμένος, με περισσότερα από 680 αγροκτήματα να είναι μικρότερα από τέσσερα στρέμματα, αν και υπάρχουν και μερικά τεράστια κτήματα.
Σε σύγκριση με τον Jamaican Blue Mountain, ο Kona είναι χαμηλότερος σε τιμή αλλά αποδίδει ένα καφέ η ποιότητα του οποίου είναι αναμφισβήτητα πιο μεγάλη από την τιμή του.
Είναι τόσο δυνατός, αρωματικός, με πλούσιο, γεμάτο σώμα και ξεχωριστή γεύση.
« Νομίζω ότι ο Kona έχει την πιο πλούσια γεύση από οποιοδήποτε άλλο καφέ…» αναφέρει ο Mark Twain, μετά από μια επίσκεψή του στο Μεγάλο Νησί της Χαβάης το 1866.

Καφές Kona.


Kopi luwak...καφές από κόπρανα  αγριόγατας!

Ο Kopi luwak που παράγεται από τα κόπρανα μιας αγριόγατας στην Ινδονησία διαθέτει πλούσιο άρωμα και εξαιρετική γεύση και θεωρείται ως ο πιο ακριβός καφές στον κόσμο, με το κάθε φλιτζάνι να κοστίζει 60 ευρώ!

Καφές Kopi luwak.


O Kopi luwak αποτελεί περισσότερο μια μέθοδο παρά είδος καφέ. Είναι  ο καφές της μοσχογαλής luwak που ζει στην Ινδονησία με την κοινή ονομασία Asian palm civet [επιστ. Paradoxurus hermaphroditus]. H μοσχογαλή luwak αγαπά πολύ τους καρπούς του καφέ και ειδικά το μαλακό τους περίβλημα αλλά αποβάλει στα κόπρανα της τα κουκούτσια τα οποία κατόπιν συλλέγονται από παραγωγούς και αφού καθαριστούν και καβουρδιστούν διατίθενται στο εμπόριο. Η διαδικασία πέψης της μοσχογαλής luwak και τα γαστρικά υγρά της επιδρούν στους κόκκους του καφέ αυξάνοντας τα επίπεδα κιτρικού και μηλικού οξέως, προσδίδοντας στον καφέ μια συγκεκριμένη χημική «ταυτότητα», με εξαιρετικό άρωμα και γεύση.
Τα αυξημένα επίπεδα του κιτρικού και του μηλικού οξέος στον Kopi Luwak οφείλονται στα οξέα, στα ένζυμα και στα μικρόβια που επενεργούν στους κόκκους του καφέ ενόσω αυτοί φιλοξενούνται στα έντερα της μοσχογαλής.
Η παραγωγή του καφέ με αυτό τον τρόπο υπολογίζεται περίπου σε 600 κιλά το χρόνο και για το λόγο αυτό η τιμή πώλησης είναι αρκετά υψηλή καθιστώντας τον συγκεκριμένο καφέ τον ακριβότερο στον κόσμο. Στη λιανική η τιμή του καφέ φθάνει στα 500 ευρώ το κιλό.


Στο επόμενο άρθρο για τον καφέ σε 15 μέρες, θα δούμε την επεξεργασία και τα είδη των παρασκευασμάτων καφέ. 


Πηγές

http://www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_caffeine.htm
Μαθήματα φαρμακογνωσίας - Γ. Φωκά.
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%86%CE%AD%CF%82
https://translate.google.gr/translate?hl=el&sl=en&u=https://en.wikipedia.org/wiki/Jamaican_Blue_Mountain_Coffee&prev=search
http://www.coffeerepublic.gr/products.aspx?cat=1&id=2#product2
http://marleycoffee.com/about-jbm-coffee/
http://www.myfriendscafe.gr/el/coffee-varieties/
http://www.natsioulis.eu/2013/03/2.html#more
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%86%CE%B5%CF%8C%CE%B4%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%BF


Πηγές φωτογραφιών

http://www.iefimerida.gr/node/150417
http://www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_caffeine.htm
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%86%CE%B5%CF%8C%CE%B4%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%BF
https://translate.google.gr/translate?hl=el&sl=en&u=https://en.wikipedia.org/wiki/Jamaican_Blue_Mountain_Coffee&prev=search
http://aromaridge.com/jamaica-blue-mountain-coffee/
http://guide.alibaba.com/shopping-guides/ucc-blue-mountain-coffee.html