Για το άρθρο συνεργάστηκαν οι Διατροφολόγοι Νατσιούλης Αθανάσιος και Τσαπανίδου Μαρία.
Πατρίδα του είναι η Νότια Αφρική και είναι «ξαδέρφια» με το αγγούρι και την κολοκύθα.
Εκτός από νόστιμο και δροσιστικό, το καρπούζι είναι αναζωογονητικό, αποτοξινωτικό, διουρητικό και μεταξύ άλλων χαλαρώνει τα αγγεία μειώνοντας τον κίνδυνο για υπέρταση ενώ βελτιώνει και την σεξουαλική λειτουργία στον άνδρα.
Ιστορία - ετυμολογία
Η ύπαρξη του καρπουζιού καταγράφεται από το 2.500 π.Χ. Εμφανίζεται σε ιερογλυφικά των αρχαίων Αιγυπτίων, που εκτός από το να το καταναλώνουν σαν φρούτο, το μετέφεραν μαζί τους σε εκστρατείες σαν αποθήκη νερού.
Τον 10ο αιώνα μ.Χ. καλλιεργείται στην Κίνα και τον 13ο αιώνα το φέρανε στην Ευρώπη οι Άραβες.
Η λέξη «καρπούζι» προέρχεται από την αντίστοιχη τουρκική karpuz, η ρίζα της οποίας είναι η περσική λέξη xarbuz(a).
Η ελληνική λέξη για το καρπούζι είναι «υδροπέπων» (εξού και το αγγλικό water-melon).
Το καρπούζι έγινε το σύμβολο του μαρτυρίου του Αγίου Λαυρεντίου (ο άγιος προστάτης των μαγείρων) στην Ιταλία, όπου κάθε χρόνο, στις 10 Αυγούστου στη Φλωρεντία, γιορτάζεται με ακατάσχετη καρπουζοφαγία.
Επειδή η καρπουζιά μπορεί να καλλιεργηθεί σε μεγάλο εύρος θερμοκρασιών, οι χώρες που παράγουν και εξάγουν καρπούζια είναι πάνω από 100, με την Κίνα να είναι μακράν η πρώτη σε παραγωγή.
Καλλιεργούνται παγκοσμίως πάνω από 1.200 ποικιλίες καρπουζιών, με διαφορετικά χαρακτηριστικά.
Το καρπούζι είναι λείο εξωτερικά, πράσινο ή με εναλλασσόμενες σκούρες και ανοικτές πράσινες ρίγες. Ο φλοιός του είναι αρκετά σκληρός, με πάχος περίπου ένα εκατοστό και άσπρο χρώμα στο εσωτερικό. Το εσωτερικό του είναι μαλακό, κόκκινο και περιέχει μεγάλο αριθμό μαύρων ή και άσπρων σπόρων.
Πέρα από τα τυπικά με κόκκινη σάρκα που είναι τα πιο γλυκά, υπάρχουν αυτά με κίτρινη σάρκα που είναι λιγότερο γλυκά και διατηρούνται περισσότερο και αυτά με πορτοκαλί σάρκα, που έχουν στυφή γεύση και δεν έχουν σπόρια.
Τα κίτρινα καρπούζια παράγονται από υβρίδια που προέρχονται από διασταύρωση ποικιλιών πλούσιων σε καροτένια, που τους προσδίδουν το χρώμα.
Τα καρπούζια αυτά έχουν μεν σπόρους, αλλά χωρίς φύτρο, με αποτέλεσμα να διατηρούνται πάνω από 2 μήνες…αφού η ανάπτυξη του φύτρου στον σπόρο είναι αυτή που προκαλεί το σάπισμα στο φρούτο.
Τα μίνι άσπερμα καρπούζια ζυγίζουν από 2 έως 3 κιλά και είναι πολύ δημοφιλή ειδικά στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη.
Το μεγαλύτερο καρπούζι στον κόσμο είχε βάρος 108 κιλών! Καλλιεργήθηκε στο Τενεσί από τον Bill Carson στις αρχές της δεκαετίας του ’90 και αυτοδικαίως βρίσκεται στο βιβλίο των Ρεκόρ Γκίνες εδώ και 22 χρόνια.
Θρεπτική αξία
Έχει επικρατήσει η εντύπωση ότι το καρπούζι είναι σκέτο νερό, αυτό εν μέρει είναι αλήθεια γιατί περιέχει περίπου 94 %, αλλά το υπόλοιπο αποτελείται από ζάχαρα και άλλα θρεπτικά συστατικά, ανάλογα με την ποικιλία τις καλλιεργητικές συνθήκες και τον βαθμό ωρίμασης.
Καρπούζι
|
Στα 100 gr
|
Σ.Η.Δ.
|
Kcal
|
21
|
2300 – 3100
|
Kj
|
92
|
|
Πρωτεΐνες (gr)
|
0,4
|
56 - 70
|
Λίπη (gr)
|
Ίχνη
|
76 – 103
|
Υδατάνθρακες (gr)
|
5,3
|
287 – 387
|
Νερό (gr)
|
94
|
1500 – 2000
|
Ζάχαρα (gr)
|
5,3
|
|
Φυτικές ίνες (gr)
|
1
|
30
|
Καροτίνη (μg)
|
20
|
|
Βιταμίνη Β 1 (mg)
|
0,02
|
1,3
|
Βιταμίνη Β 2 (mg)
|
0,02
|
1,6
|
Βιταμίνη Β 3 (mg)
|
0,3
|
19
|
Βιταμίνη Β 6 (mg)
|
0,07
|
1,6
|
Βιταμίνη C (mg)
|
5
|
75
|
Νάτριο (mg)
|
4
|
1100 – 3300
|
Κάλιο (mg)
|
120
|
1875 – 5625
|
Ασβέστιο (mg)
|
5
|
800
|
Μαγνήσιο (mg)
|
11
|
350
|
Φωσφόρος (mg)
|
8
|
800
|
Σίδηρος (mg)
|
0,3
|
9
|
Ψευδάργυρος (mg)
|
0,1
|
9
|
Το καρπούζι περιέχει επίσης τις βιταμίνες φολικό οξύ και βιοτίνη (είναι τέταρτο μετά τα βερίκοκα, τα νεκταρίνια και τα μανταρίνια), παντοθενικό οξύ, τα μέταλλα χαλκό, μαγγάνιο, σελήνιο, καθώς επίσης χολίνη και βεταΐνη.
Το καρπούζι είναι πλούσια πηγή αντιοξειδωτικών, αφού περιέχει λυκοπένιο, καροτινοειδή και γλουταθειόνη σε μεγάλες ποσότητες.
Θεραπευτικές ιδιότητες
Το λυκοπένιο, που περιέχεται στο καρπούζι χαρακτηρίζεται από ισχυρή αντιοξειδωτική δράση και είναι περισσότερο απορροφήσιμο από τον οργανισμό σχετικά με αυτό της ντομάτας και μάλιστα ωμό, σε αντίθεση με την ντομάτα, στην οποία απορροφάται καλύτερα όταν μαγειρευτεί. Ασκεί ευεργετικές επιδράσεις στο καρδιαγγειακό σύστημα, στο ανοσοποιητικό και στην πρόληψη διαφόρων μορφών καρκίνου, κυρίως του προστάτη.
Η γλουταθειόνη που περιέχει, είναι το πιο ισχυρό αντιοξειδωτικό του οργανισμού, δρα αποτοξινωτικά, προστατεύει και προάγει την ηπατική λειτουργία.
Το αμινοξύ κιτρουλίνη, απομονώθηκε για πρώτη φορά από το καρπούζι στο οποίο περιέχεται σε μεγάλη ποσότητα. Η κιτρουλίνη μετατρέπεται σε αργινίνη, ένα απαραίτητο αμινοξύ, που συμβάλλει στη σωστή λειτουργία του καρδιαγγειακού
και ανοσοποιητικού μας συστήματος.
Σύμφωνα με έρευνα του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Φλόριδας, που δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση American Journal of Hypertension, το καρπούζι φαίνεται ότι βελτιώνει την λειτουργία των αρτηριών και μειώνει την αρτηριακή πίεση σε άτομα με προ-υπέρταση ή υπέρταση στο στάδιο 1, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο για καρδιακά και εγκεφαλικά επεισόδια.
Αυτή του η επίδραση αποδίδεται στην αργινίνη, ενώ σήμερα σε ασθενείς με υπέρταση συστήνεται η λήψη συμπληρώματος αργινίνης, η οποία βέβαια έχει κάποιες παρενέργειες όπως ναυτία, πόνοι στο στομάχι και διάρροια. Αντιθέτως, η λήψη της κιτρουλίνης από την κατανάλωση καρπουζιού, που την μετατρέπει ο οργανισμός σε αργινίνη δεν έχει παρενέργειες, όπως επίσης και τα συμπληρώματα κιτρουλίνης που πιστεύεται ότι μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση της ανάγκης λήψης αντιυπερτασικών φαρμάκων από τα άτομα που βρίσκονται στον προθάλαμο της υπέρτασης.
Η αργινίνη αυξάνει τα επίπεδα του νιτρικού οξειδίου, το οποίο διαστέλλει και χαλαρώνει τα αιμοφόρα αγγεία, ενισχύοντας την παροχή αίματος και αυξάνει την λίμπιντο έχοντας μια ήπια επίδραση τύπου Viagra, χωρίς όμως τις ανεπιθύμητες ενέργειές του, σύμφωνα με τον Δρ Μπίμου Πατίλ, από το Κόλετζ Στέισον του Τέξας. Εκτός από φόρμουλα αντιμετώπισης της στυτικής δυσλειτουργίας η αργινίνη μπορεί να αποδειχθεί πολύ χρήσιμη για εκείνους που πάσχουν από παχυσαρκία και διαβήτη τύπου 2.
Η αργινίνη βοηθά επίσης στην απομάκρυνση της αμμωνίας και άλλων τοξικών ενώσεων από το σώμα μας μέσω του κύκλου της ουρίας.
Η βιταμίνη C, το β-καροτένιο αλλά και η βιοτίνη, σε συνδυασμό με τα αντιοξειδωτικά του, ισχυροποιούν το ανοσοποιητικό και συμβάλλουν στην προστασία του οργανισμού από διάφορους τύπους καρκίνου.
Η βιταμίνη Β6 είναι απαραίτητη για τον μεταβολισμό των πρωτεϊνών και συμβάλει στην σύνθεση των νευροδιαβιβαστών του εγκεφάλου σεροτονίνης, ντοπαμίνης και μελατονίνης.
Επίσης προάγει την απώλεια βάρους και την εύρυθμη νεφρική λειτουργία, ενώ οι φυτικές του ίνες βοηθούν στην καλή λειτουργία του εντέρου και συμβάλλουν στην πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου.
Μειώνει τις φλεγμονές και ειδικά αυτές του ουροποιητικού συστήματος, ενώ παρουσιάζει θετική επίδραση στις διάφορες μορφές αρθρίτιδας.
Η ενυδάτωση που προσφέρει σε συνδυασμό με τα αντιοξειδωτικά του και τις βιταμίνες C και Α διατηρεί το δέρμα σε εξαιρετική κατάσταση.
Πως θα το διαλέξετε
Η εποχή των καρπουζιών είναι από τον Ιούλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο.
Επειδή η επιλογή του καλού καρπουζιού δεν είναι πάντα εύκολη, το πιο σίγουρο είναι να το δοκιμάσετε όταν υπάρχει αυτή η δυνατότητα, όπως σε λαϊκές αγορές ή από πλανόδιους πωλητές.
Εναλλακτικά το χτυπάμε ελαφρά περίπου στη μέση και αν το καρπούζι κάνει έναν κούφιο, «καμπανιστό» ήχο είναι καλό, ενώ αν ο ήχος είναι συμπαγής δεν θεωρείται ώριμο, είναι εσωτερικά άσπρο ή άγλυκο σαν λάχανο (μάπα) και έτσι προέκυψε η φράση «μάπα το καρπούζι».
Προσέχουμε να μην έχει κοψίματα ή χτυπήματα και καλό είναι να το γυρίσουμε ώστε να βρούμε το σημείο στο οποίο ακουμπούσε το καρπούζι στο έδαφος όταν ωρίμαζε, που πρέπει να είναι κίτρινο και όχι άσπρο ή πράσινο.
Χρήσεις
Το καρπούζι είναι ιδανικό να καταναλώνεται ωμό, σε φέτες ή σε φρουτοσαλάτες ή να χτυπηθεί στο μπλέντερ και να γίνει χυμός ή γρανίτα, ενώ με τον φλοιό του παρασκευάζεται και γλυκό του κουταλιού.
Το καρπούζι ταιριάζει γαστρονομικά με την φέτα και τα μπλε τυριά, με το Brie και το προσούτο, ενώ το “μπιφτέκι καρπουζιού με τυρί”, συνηθίζεται πολύ στις αραβικές χώρες.
Στην Κίνα και την Ιαπωνία υπάρχει παράδοση το καρπούζι να προσφέρεται ως δώρο, μια συνήθεια που έχει τις ρίζες της στα αρχαία χρόνια και αποτελεί ένδειξη αγάπης και φιλίας.
Τους σπόρους του καρπουζιού σε αρκετές χώρες του κόσμου τους καβουρδίζουν, αλατίζοντάς τους και τους καταναλώνουν όπως τον πασατέμπο.
Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Αμερική, αποδείχθηκε ότι το παγωμένο καρπούζι είναι πολύ λιγότερο θρεπτικό από αυτό που καταναλώνεται σε θερμοκρασία δωματίου. Συγκεκριμένα, διάφορες ποικιλίες καρπουζιού αποθηκεύτηκαν για δύο εβδομάδες σε θερμοκρασίες 21, 13 και 5 C. Μετά από εξέταση των θρεπτικών τους συστατικών, αποδείχθηκε ότι αυτά που συντηρήθηκαν στους 21 C περιείχαν 40% περισσότερο λυκοπένιο και 140% επιπλέον β-καροτένιο (προβιταμίνη Α). Από δείχνει ότι τα καρπούζια συνεχίζουν να «φορτώνουν» με θρεπτικές ουσίες ακόμα και μετά τη συλλογή τους και ότι η ψύξη επιβραδύνει αυτή τη διαδικασία.
Τα καρπούζια καλό είναι να αποθηκεύονται σε δροσερό μέρος στους 10-20 °C και μπορούν να αντέξουν πάνω από 2 εβδομάδες. Από την στιγμή που θα το κόψουμε το διατηρούμε για 3-4 μέρες στο ψυγείο τυλιγμένο με μεμβράνη.
Πηγές
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%81%CF%80%CE%BF%CF%8D%CE%B6%CE%B9
http://medlabgr.blogspot.com/2011/08/blog-post.html#ixzz3gQ8wnhet
http://perierga.gr/2012/06/10-%CF%80%CF%81%CE%AC%CE%B3%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CE%BA%CE%B1%CF%81%CF%80%CE%BF%CF%8D%CE%B6%CE%B9/
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=33&artId=361091&dt=16/10/2010#ixzz12W0tDBFK
http://www.iatropedia.gr/articles/read/11682
www.Sciencedaily.com
Πίνακες σύνθεσης τροφίμων και Ελληνικών φαγητών - Α. Τριχοπούλου.
Πηγές φωτογραφιών
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%81%CF%80%CE%BF%CF%8D%CE%B6%CE%B9
http://perierga.gr/2012/06/10-%CF%80%CF%81%CE%AC%CE%B3%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CE%BA%CE%B1%CF%81%CF%80%CE%BF%CF%8D%CE%B6%CE%B9/